وقوع پدیده وارونگی و سرد شدن هوا در این فصل موجب می‌شود ذرات آلاینده در پایین‌ترین سطح جو قرار گرفته و آلودگی به شدت افزایش یابد. براساس آمار اعلام شده از سوی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، پایتخت پاییز سال ۹۶ را با ۴۰ روز آلوده پشت‌سر گذاشت و در آلوده‌ترین شرایط هوایی ۴ سال اخیر قرار گرفت.
براساس اعلام شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، در ۶ ماه دوم سال‌های اخیر، هوای تهران بر اثر تردد وسایل نقلیه بی‌کیفیت و مهیا شدن شرایط وارونگی، همواره در معرض آلودگی و شرایط بحرانی بوده و هر روز، رقمی حدود ۲ هزار تن آلاینده‌های جوی در این شهر تولید می‌شود که پایداری جوی می‌تواند شرایط را به سمت حبس و بازتولید شدن آلاینده‌ها در جو تهران پیش برد. درواقع غلظت ذرات آلاینده در نیمه دوم سال بیش از ۲ برابر نیمه نخست سال است و به‌ویژه در محدوده آبان تا بهمن هر سال، تهران با بحران افزایش غلظت آلاینده ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون روبه‌رو است.
با توجه به اینکه خودروها سهم ۷۰ درصدی در آلودگی هوای تهران دارند، بیشترین اقدام‌های انجام شده در سال‌های اخیر برای روبه‌رو شدن با این وضعیت، متمرکز بر کاهش تردد خودروها بوده است. با این وجود به نظر می‌رسد این اقدام‌ها بیشتر مقطعی و در کاهش آلودگی هوا، کم‌اثر بوده است. از جمله این اقدام‌ها می‌توان به طرح زوج و فرد اشاره کرد که در روزهای اوج آلودگی هوا از در خانه‌ها اجرا می‌شود اما خود مسئولان مدیریت شهری در سال‌های گذشته اعلام کردند که زوج و فرد آلودگی هوا را فقط ۴ درصد کاهش داده است.
لزوم توجه به حمل‌ونقل عمومی
یکی از اعضای شورای شهر تهران ضمن اشاره به اینکه بازنگری در طرح زوج و فرد در دستور کار مدیریت شهری است، برخی اقدامات شورا و شهرداری تهران برای کاهش آلودگی هوا را تشریح کرد.
زهرا صدراعظم نوری، رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران با اشاره به ابلاغ قانون هوای پاک در اوایل تابستان سال گذشته از سوی دولت، به عصر ایران گفت: این قانون جامع، تکالیفی برای دستگاه‌های مختلف در زمینه رسیدن به هوای پاک مشخص کرده است و در همین راستا، شورای شهر این موضوع را رصد می‌کند و تا جایی که می‌تواند از دستگاه‌های مختلف مطالبه‌گری می‌کند تا این قانون درست اجرا شود. باید سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز بتواند به عنوان سازمان ناظر این دستگاه‌ها را رصد و از آنها مطالبه کند تا قانون را درست اجرا کنند.
وی معتقد است شهرداری تهران باید فرهنگ جامعه و سازکارها را به سمتی هدایت کند که حمل‌ونقل عمومی بیشتر موردتوجه قرار گیرد و برای این موضوع باید وضعیت حمل‌ونقل عمومی بهبود یابد. در این زمینه در دسترس بودن اتوبوس و مترو در دستور کار قرار گرفته است.
صدراعظم نوری با اشاره به اینکه اگر بتوانیم تجهیزات و امکانات مترو را افزایش دهیم، مسافران بیشتری با سرعت بیشتر می‌توانند از این شیوه استفاده کنند، ادامه داد: از دولت خواسته‌ایم توجه بیشتری به مترو در برنامه‌ریزی‌ها داشته باشد.
او ادامه داد: بر اساس مصوبه دولت، قرار است ۲ هزار دستگاه واگن به کلانشهرها اختصاص پیدا کند. هزار واگن سهم تهران است و چون هنوز برخی کلانشهرها مترو ندارند، شاید سهم آنها هم به تهران اختصاص یابد که در این صورت ممکن است ۱۵۰۰ واگن به مترو تهران افزوده شود که این کار می‌تواند گشایشی در حمل‌ونقل عمومی ایجاد کند.
این عضو شورای شهر تهران با تاکید بر لزوم خروج اتوبوس‌های فرسوده از ناوگان اظهار کرد: اتوبوس‌ها به دلیل دیزلی بودن آلودگی زیادی ایجاد می‌کنند. تعدادی از این خودروها در تملک شهرداری است. از این‌رو در برنامه شهرداری با اختصاص اعتبارات لازم، قرار شده اتوبوس‌ها به فیلتر دوده مجهز شوند و براین‌اساس، اتوبوس‌هایی هم که در اختیار بخش خصوصی و پیمانکاران است، قرار است در سال‌های آینده فیلتر دوده الزامی شود.
وی با بیان اینکه موضوع دیگری که شورا پیگیری می‌کند، موتورسیکلت‌ها است، افزود: موتورسیکلت‌های کاربراتوری آلودگی بسیار زیادی دارند. هر موتورسیکلت در یک کیلومتر حدود ۱۵ گرم آلودگی منتشر می‌کند این بدان معنی است که هر موتورسیکلت ۴ برابر یک خودرو آلودگی دارد. بنابراین اگر بتوان بخش خصوصی را ترغیب کرد تا در این حوزه فعالیت کند و دولت وام‌های بلندمدت کم‌بهره برای تولید موتورسیکلت برقی اختصاص دهد بخشی از آلودگی هوا کاسته می‌شود.
عضو شورای پنجم شهر تهران اضافه کرد: بنابراین در بحث آلودگی هوا باید مجموعه‌ای از دستگاه‌ها با هم همکاری کنند و در این زمینه، نقش دولت و مجلس باید پررنگ باشد و همه عوامل و دستگاه‌ها باید در کنار هم قرار گیرند تا اتفاق خوشایندی برای حل مشکل آلودگی هوا بیفتد.
صدراعظم نوری اقدام دیگری که شهرداری در دستور کار خود قرار داده است را تشریح کرد و گفت: موضوع بازنگری طرح ترافیک و محدوده‌های زوج و فرد در دستور کار است تا بررسی شود که آیا این طرح‌ها توانسته‌اند میزان ترافیک و آلودگی هوا را کاهش دهند یا خیر.
پیشنهادهایی برای کاهش آلودگی هوا
در کنار همه راهکارهایی که مدیران شهری و اعضای شورای شهر برای کاهش آلودگی هوای پایتخت پیشنهاد می‌دهند، گروه‌های پژوهشی نیز راهکارهایی برای درمان این درد ارائه می‌کنند. به عنوان نمونه اندیشکده سیاست‌گذاری صنعتی امیرکبیر به عنوان یک گروه پژوهشی، راهکارهای پیشنهادی خود در این زمینه را در قالب ۷ بند در بخش راهکارهای کوتاه‌مدت و فوری و ۸ بند در بخش راهکارهای بلندمدت ارائه کرده است.
براساس گزارش این گروه پژوهشی، در تهران برای کنترل آلودگی هوا باید اقدامات کوتاه‌مدت زیر انجام شود:
پرهیز از اجرای طرح زوج و فرد از در خانه‌ها، پرهیز از گسترش محدوده طرح ترافیک به محدوده طرح زوج و فرد، ممنوع شدن تردد خودروهای سواری با سن بیش از ۱۵ سال در محدوده طرح زوج و فرد در روزهای اوج آلودگی هوا، ممنوع شدن تردد اتوبوس‌های عمومی و خصوصی با سن بیش از ۸ سال در شهر در روزهای اوج آلودگی هوا، ممنوع شدن تردد خودروهای سنگین از جمله کامیونت، کامیون و تریلی با سن بیش از ۱۰ سال در روزهای اوج آلودگی هوا و ممنوع شدن تردد کامیون‌های حمل شن و ماسه در روزهای اوج آلودگی هوا.
در این گزارش همچنین بر اقدامات زیر به عنوان راهکارهای میان‌مدت و بلندمدت برای روبه‌روشدن با آلودگی هوا تاکید شده است: الزام و پایش دائمی نصب فیلتر دوده روی همه خودروهای سنگین و اتوبوس‌های حمل‌ونقل شهری، افزایش اسقاط خودروهای فرسوده، ممنوع شدن تردد خودروهای سواری با سن بیش از ۲۰ سال. ممنوع شدن شماره‌گذاری موتورسیکلت‌های کاربراتوری، اصلاح و توسعه سازکارهای اسقاط موتورسیکلت‌های فرسوده، نوسازی ناوگان اتوبوس حمل‌ونقل عمومی درون‌شهری، ممنوع شدن تردد اتوبوس‌های با سن بیش از ۱۰ سال و کامیون‌های با سن بیش از ۱۵ سال در روزهای اوج آلودگی هوا.
