اسم دود که می‌آید، تهران را به خاطر می‌آوریم و ماشین و خیابان و کمتر به یاد اصفهان می‌افتیم و دود زرد آسمان زرین‌شهر و هوای خفه فولادشهر. پاییز گذشته اصفهان هیچ روز پاکی را تجربه نکرد و حال، نمودارهای سایت اداره کل هواشناسی اصفهان هم این‌طور نشان می‌دهد که در کنار ریزگردهایی که از تالاب خشکیده گاوخونی بلند می‌شود، آلودگی صنعتی هم گهگداری گلوی نصف جهان را می‌گیرد.
یک‌هزار واحد صنعتی از پالایشگاه، نیروگاه، فولاد و پتروشیمی گرفته تا سنگبری، ذوب‌آهن، پلی‌اکریل و کوره‌های مصالح ساختمانی در کنار تردد خودروها از اصلی‌ترین دلایل آلودگی آب و هوای یکی از بزرگ‌ترین استان‌های صنعتی کشور است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه جهان صنعت، درباره منشای آلودگی اصفهان این‌طور گفته شده که ۷۰ درصد این آلودگی به خودروها و ۳۰ درصد آن به صنایع مربوط است اما آن‌طور که محمد کوشافر، استاد دانشگاه و متخصص رشته خاک به «جهان‌صنعت» می‌گوید، آمار یادشده مورد نقد است: «در حالی بخش زیادی از آلودگی منطقه را به حمل‌و‌نقل ربط می‌دهند که حتی با فرض درست بودن این آمار، سرویس روزانه پرسنل، حمل‌و‌نقل کالا و خروج محصول شرکت ذوب‌آهن، بخش بزرگی از حمل‌و‌نقل استان را تشکیل می‌دهد.»
به گفته این متخصص خاک، آلودگی هوا در ذرات اکسید آهن خروجی دودکش‌های شرکت ذوب‌آهن اصفهان مشهود است اما آلودگی شیمیایی در اصفهان فقط منحصر به هوا نیست و آب و خاک را هم دربر می‌گیرد. این استاد دانشگاه اضافه می‌کند: «بخشی از آلودگی این کارخانه مربوط به پساب آن است هرچند به حوضچه و سیستم تصفیه مجهز است اما به هر حال با محیط ارتباط دارد و آلودگی را به شکل‌های مختلف منتقل می‌کند.»
به گفته کوشافر خطر زمانی بغرنج می‌شود که تلاقی آلاینده‌های شیمیایی و ریزگردها اتفاق می‌افتد: ترکیب این دو به تشدید اثر آلودگی می‌انجامد و مشکل را دو چندان می‌کند.
این فعال محیط‌زیست جنبه دیگر آلودگی‌های صنعتی استان را به محدوده احداث کارخانه‌ها مربوط می‌داند و اضافه می‌کند: صنایع جایی قرار گرفته‌اند که اراضی اطراف آن استعداد کشاورزی دارد و نمی‌توان تاثیر این آلودگی‌ها بر خاک و محصولات کشاورزی منطقه را منکر شد.
آلودگی‌ها در اصفهان در حالی همچنان ادامه دارد که به گفته این فعال محیط‌زیست در سال‌های اخیر تلاش‌هایی از سوی پرسنل این کارخانه برای کاهش اثرات منفی انجام شده که فیلتراسیون، تصفیه پساب و کارهای مطالعاتی از جمله این اقدامات است اما به هر روی ایجاد آلودگی را نمی‌توان از ماهیت چنین صنایعی جدا کرد.
در کنار ذوب‌آهن و شرکت فولاد مبارکه اصفهان به عنوان صنایعی که در آلودگی اصفهان دخیل هستند، نیروگاه برق شهید منتظری هم تا دو سال و نیم پیش از صنایع آلاینده به شمار می‌رفت. این واحد تولیدی که مقدار زیادی مازوت می‌سوزاند از زمانی که مشعل مازوت‌سوز آن در اردیبهشت‌ماه سال ۹۲ با درخواست اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان و همکاری مقامات قضایی پلمب شد تاکنون از گاز طبیعی به عنوان سوخت اصلی استفاده کرده است.
شائبه رابطه ام‌اس و آلودگی هوا
وقتی در دهه ۸۰ با افزایش آمار مبتلایان به بیماری ام‌اس، زمزمه‌هایی، آلودگی هوای اصفهان را به این بیماری گره زد، نگرانی اهالی اصفهان دو چندان شد؛ نگرانی که با وجود ثابت نشدن، همچنان ادامه دارد. همان زمان اعلام شد که آمار مبتلایان به ام‌اس در ساکنان شهرهای مناطق غرب اصفهان (درست در نزدیکی صنایع آلاینده) و در مجاورت رودخانه از دیگر نقاط اصفهان بیشتر است. از سوی دیگر در سال‌های گذشته تشکیل پرونده‌های فراوان بیماران ام‌اس در بیمارستان‌های اصفهان و مقایسه آن با آمارهای کلی کشور، اصفهان را به یکی از مراکز اصلی ام‌اس کشور تبدیل کرد.
آبان‌ماه سال گذشته بود که دبیر اجرایی یازدهمین کنگره بین‌المللی ام‌اس از شیوع پنج برابری ام‌اس در اصفهان خبر داد. حمید ترابی گفت که در ۲۰ سال اخیر میزان ام‌اس در کشور و علی‌الخصوص در استان اصفهان به طور فزاینده‌ای افزایش یافته به‌طوری که در حال حاضر از هر صد هزار نفر در اصفهان ۱۱۰ نفر به ام‌اس مبتلا می‌شوند و این پیشروی تا جایی رسیده است که میزان ابتلا به ام‌اس در این استان پنج برابر شده است و هم‌اکنون نیز بالغ بر شش هزار نفر مبتلا به ام‌اس در استان اصفهان هستند.
به هر روی اگرچه به اعتقاد برخی کارشناسان، تخلیه پساب‌های شیمیایی صنایع در زاینده‌رود و آلودگی هوا که صنایع از مسببان اصلی آنند در شیوع بیماری ام‌اس در این مناطق موثر است و به نقل از سایت مهندسی بهداشت محیط به اعتقاد مسعود اعتمادی‌فر، رییس انجمن ام‌اس اصفهان «علت واقعی این بیماری عصبی هنوز مشخص نیست اما از عوامل مهمی که در بروز و افزایش این بیماری در شهر اصفهان نقش دارد، می‌توان به تنش‌های عصبی، آلودگی صوتی و صنعتی اشاره کرد.»
درخواست توقف توسعه صنعتی
منطقه قرارگیری کارخانه نیز مساله دیگری است که هدایت آلودگی‌ها به سمت شهر را سبب شده است. کارخانه ذوب‌آهن در شرق استان قرار گرفته و آن‌طور که این استاد دانشگاه توضیح می‌دهد، سه، چهار ماه از سال باد از شرق به غرب و هشت ماه از سال، غرب به شرق می‌وزد و وزش باد از سوی غرب استان (یعنی منطقه قرارگیری کارخانه) آلودگی‌ها را به منطقه منتقل می‌کند.
کوشافر تاکید می‌کند که «قرارگیری کارخانه‌ها در اطراف این حوضه آبی از ابتدا غلط بود» و می‌گوید: معتقدیم که هیچ صنعت پرمصرف آبی نباید در حوضه زاینده‌رود فعالیت کند و هر نوع طرح توسعه‌ای در این حوضه باید متوقف شود چراکه این کار علاوه بر جلوگیری از آلودگی آب، بحران آب را نیز هموار می‌کند.هر بار از سوی سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان و کارشناسان محیط‌زیست درخصوص آلودگی‌ها نامه‌هایی داده شده. کوشافر اما درخواست توقف توسعه صنعتی در استان را جزو اصلی‌ترین مطالبات می‌داند. از طرفی با وجود اینکه مصوبه شورای‌عالی آب در دی‌ماه ۹۲ هر نوع بارگذاری جدید روی زاینده‌رود را ممنوع کرد اما زمزمه‌هایی از احداث واحدهای صنعتی جدید در حوضه این رودخانه شنیده می‌شود.
