مدیرکل محیط زیست خوزستان گفت: با خشک شدن بیش از 2 میلیون هکتار از تالاب های عراق و بیش از 40 درصد تالاب های خوزستان خود مساحت تالاب تبدیل به کانون ریزگرد شده و تنها راه حل برای حل این معضل احیای تالاب ها است.
آلودگی هوای کلانشهر اهواز در یک دهه گذشته به میزان چشمگیری افزایش داشته به طوری که شایعاتی مبنی بر وجود ذرات اورانیوم در هوای اهواز، یا آلودگی به دلیل پوشش گیاهی جدیدی که در این کلانشهر ایجاد شده و کم کاری مسئولان در رابطه با بحث ورود ریزگرد در اهواز مطرح شده است.
به همین دلیل با احمدرضا لاهیجان‌زاده، مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان خوزستان در دفتر خبرگزاری تسنیم حاضر شد تا دلایل آلودگی شهر اهواز در سال‌های گذشته و برخی از مطالب مطرح شده در این رابطه را از وی جویا شویم.
تسنیم: دلیل پیدایش ریزگرد از ابتدای دهه هشتاد شمسی و افزایش چشمگیر آن در خوزستان چیست؟
لاهیجان‌زاده: اگر یک بررسی اجمالی درباره موضوع ریزگردهای استان خوزستان و به ویژه شهر اهواز داشته باشیم، می‌بینیم که به صورت موردی از سال 1382 ریزگرد در این شهر دیده شده و از سال 1384 به صورت جدی افزایش پیدا کرد و اوج آن بین سال‌های 87 تا 89 بود.
اگر بخواهیم به صورت دقیق این موضوع را بررسی کنیم، می‌توانیم رابطه مستقیمی بین خشکی تالاب‌های بین النهرین در عراق و کاهش مساحت تالابی استان خوزستان با ورود ریزگرد به این استان مشاهده کنیم.
نخستین ضربه از حدود 20 سال پیش و در جنگ خلیج فارس به تالاب‌ها زده شد، موقعی که آمریکا دست به آزاد سازی کویت از عراق اقدام کرد و از بصره به سمت بغداد حمله‌ای آغاز کرد.
در آن مقطع مردم جنوب عراق علیه صدام قیام کردند که به ناگاه آمریکا دست از سرنگونی صدام حسین برداشت و صدام علیه شیعیان عراقی وارد جنگ شد.
در این جنگ شیعیان به تالاب‌ها پناه بردند و صدام حسین دستور داد که کانالی به طول 50 کیلومتر و عرض 2 کیلومتر برای انتقال آّب تالاب به دجله حفر کنند.
این بزرگ‌ترین ضربه‌ای است که بشر می‌تواند به اکو سیستم طبیعی منطقه بزند که تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد پس از حفر این کانال چگونه تالاب رو به خشکی رفت.
در کشور عراق 2 / 5 میلیون هکتار مساحت تالابی وجود دارد که تا سال 2000 هزار میلادی چیزی در حدود 1 / 5 تا 2 میلیون هکتار از این تالاب‌ها خشک یا کاربری تالابی خود را از دست دادند.
سازمان ملل در همان سال 2 موضوع را به عنوان بزرگ‌ترین فاجعه زیست محیطی جهان معرفی کرد که یکی از آنها خشکی تالاب‌های بین النهرین بود.
حالا اگر تاریخچه ورود ریزگردها به کشور را بررسی کنیم متوجه می‌شویم که نخستین ریزگردها در سال 2000 میلادی بود.
البته در سال 2007 میلادی خشکسالی به اوج خود رسید و سبب خشکی بخش عمده‌ای از تالاب‌های شادگان و هورالعظیم شد.
تسنیم: ارتباط خشکی تالاب‌ها با پیدایش ریزگرد چیست؟
لاهیجان‌زاده: ببینید، مساحت 2 / 5 میلیون هکتاری تالاب‌ها در عراق که سبب تعدیل دما و رطوبت منطقه بود امروزه خود کانون ریزگرد و گرد و غبار شده است.
خب به دلیل خشکی تالاب‌ها رطوبت هوا از دست رفت، رطوبت هوا عامل مهم و موثر در جلوگیری از ورود ریزگرد به خاک ما بود.
اما در ایران رطوبت تالاب‌های هورالعظیم، شادگان و بام دژ سبب تعدیل دما می‌شدند به همین دلیل در دهه 60 شمسی به ندرت دمای هوا به بیش از 45 درجه سانتیگراد افزایش پیدا می‌کرد.
حالا با خشک شدن 50 درصدی تالاب‌ها در خوزستان تعداد روزهایی که دمای هوا به بیش از 45 درجه می‌رسد، زیاد‌تر شده و حتی تعداد روزهایی که دمای هوا به بیش از 50 درجه می‌رسد.
وقتی اثرات زنجیره‌ای در به وجود آمدن ریزگردها را بررسی کنیم در می‌یابیم که وقتی دمای هوا گرم شود، رطوبت خاک از بین می‌رود به همین دلیل در گذشته خاک مرطوب ما با وزش باد موثر 10 متر هم بلند نمی‌شد امروزه با وزش باد 3 تا 5 متر بر ثانیه بلند می‌شود که سبب تشدید پدیده ریزگرد می‌شود.
با خشک شدن تالاب 2 میلیون هکتار از عرصه تالاب‌ها خود این 2 میلیون هکتار به کانون ریزگرد تبدیل شده و حالا بحث خشکسالی را هم با این مسائل جمع ببندید.
تسنیم: برخی معتقدند کم کاری مسئولان مانند عدم مالچ پاشی سبب افزایش ریزگرد شده، نظر شما چیست؟
لاهیجان‌زاده: خیر، این طور نیست چرا که امروز کانون گرد و غبار مساحت تالابی شده که در گذشته به دلیل وجود آب مالچ پاشی نمی‌شد.
البته چون زمین‌های هموس داری هستند امروز هم امکان مالچ پاشی در این منطقه وجود ندارد و مالچ پاشی در مناطق گذشته هنوز هم ادامه دارد.
به دلیل تغییرات اقلیمی در سال‌های گذشته گرد و غبار از مکان‌های دور دیگر هم داشتیم که می‌توان به گرد و غبار وارد شده از صحراهای آفریقای جنوبی ، عربستان و سوریه اشاره کرد.
تسنیم: با توجه به چیزهایی که مطرح کردید یکی از مهم‌ترین راه حل‌های رفع معضل ریزگرد احیای تالاب‌ها است، برنامه‌ای هم برای احیای تالاب‌ها دارید؟
لاهیجان‌زاده: بله به نظر بنده هم شاه کلید حل این بحران احیای تالاب‌ها است و اگر تالاب‌های عراق احیا شوند 70 درصد مشکل برطرف می‌شود.
به لطف خدا در 3 سال گذشته بارندگی‌های خوبی مشاهده کردیم و در شش ماهه نخست امسال 2 نوبت ریزگرد داشتیم که کانون آنها خارجی بود و کانون بقیه ریزگردها داخلی بود.
این را هم باید اضافه کنم که در 2 سال گذشته بارندگی در کشور عراق 70 درصد افزایش پیدا کرده که سبب افزایش رطوبت تالاب‌ها شده و همچنین خود کشور عراق در حال انتقال آب از دجله سمت تالاب‌ها است.
در داخل کشور هم پروژه انتقال آب کارون به تالاب شادگان در حال انجام است که تاکنون 90 درصد پیشرفت فیزیکی داشته و درصورت تأمین اعتبار تا خرداد 94 و تکمیل پروژه می‌توانیم 150 میلیون متر مکعب آب به تالاب شادگان منتقل کنیم.
دیگر برنامه ما برای احیای تالاب شادگان تأمین حقابه تالاب از طرق رودخانه جراحی است که سازمان آب و برق وعده انتقال 650 میلیون متر مکعب آب را داده است.
و تقریباً 200 میلیون متر مکعب آب هم از طریق زهاب نیشکر تأمین می‌شود و امیدوارم در آینده‌ای نزدیک بتوانیم شاهد احیای تالاب شادگان باشیم.
اما نگرانی ما درباره هورالعظیم هنوز پا برجا است چون رود کرخه آورد مناسبی ندارد و باید سازمان آب و برق با مدیریت صحیح از رود کرخه آب تالاب را تأمین کند.
و اگر نزولات آسمانی هم افزایش پیدا کند به نظر بنده می‌توانیم تا 5 سال آینده قسمت وسیعی از مشکل تالاب هویزه را حل کنیم.
تسنیم: تاکنون چند درصد تالاب‌های استان خوزستان نابود شده‌اند؟
لاهیجان‌زاده: از مساحت 400 هزار هکتاری هورالعظیم که واقع در ایران است 50 درصدی کاربری تالابی را ا دست داده و تقریبا 20 تا 30 درصد کاربری تالابی تالاب شادگان از بین رفته است.
کاربری تالابی یعنی تالاب دارای رطوبت کافی باشد و امکان ماهیگیری، تأمین علوفه دام، تنوع زیستی، جذب پرندگان و گردشگری باشد.
تسنیم: دیگر معضل آلودگی هوای اهواز در یکی دوسال گذشته باران‌های اسیدی بود؛ ریشه معضل باران‌های اسیدی در اهواز که هزاران نفر را راهی بیمارستان‌ها کرد، چه بود؟
لاهیجان‌زاده: در گذشته مراجعه مردم به پزشک در فصل پاییز بیشتر می‌شد و همیشه مطرح بود که با بارش نخستین باران مشکل رفع می‌شود اما در سال گذشته و امسال با بارش نخستین باران یک حالت غیر عادی از نظر پزشکی در کلانشهر اهواز به وجود آمد.
به این دلیل حالت غیر عادی از نظر پزشکی می‌گویم که در سال گذشته پس از نخستین باران حدود 3 هزار نفر و امسال حدود یک هزار نفر به بیمارستان‌ها مراجعه کردند.
ما در نخستین گام عوامل تأثیرگذار بر تنفس را بررسی کردیم و ممکن بود عامل آلودگی، گرده هاگ، سوخت گاز همراه نفت، آتش زدن زباله و مزارع نیشکر و یا بنزین پتروشیمی ها باشد.
بنزین پتروشیمی را حذف کردیم ولی پس از نخستین بارش امسال به دلیل مراجعه مردم به پزشک مشخص شد بنزین پتروشیمی‌ها هیچ مشکلی ندارد.
در حوزه نفت در 3 ماه آینده فاز دوم طرح آمک برای تسریع کرد پروژه‌های محیط زیستی انجام می‌شود که در این طرح 6 میلیون فوت گازی که همراه نفت می‌سوخت حذف می‌شود.
اما بحث اسپور یا هاگ گیاهی باید جدی گرفته شود چرا که برخی از گونه‌های گیاهی موجود در شهر اهواز هنوز برای ما ناشناخته است که یکی از اساتید دانشگاه علوم پزشکی به مدت 3 سال بر روی این موضوع تحقیق کرده و امیدوارم به انجام رسد.
البته کیفیت هوای استان خوزستان و کلانشهر اهواز در بیشتر مواقع سالم است ولی متأسفانه کیفیت هوای اهواز بر اساس ریزگرد سنجیده می‌شود.
یعنی اگر ریزگرد نداشته باشیم در بیشترین روزهای سال هوای سالمی داریم.
در کلانشهرهای دیگر عامل اصلی آلودگی ناشی از احتراق سوخت خودرو‌ها است و عوامل مختلفی مانند دی اکسید گوگرد، ناکس و بقیه موارد است اما در اهواز شاخص اصلی غبار شده است.
تسنیم: در سال گذشته بحثی مبنی بر وجود ذرات اورانیوم در هوای خوزستان مطرح شد، این موضوع صحت داشت؟
لاهیجان‌زاده: متولی اصلی آلودگی هوا به ذرات اورانیوم سازمان انرژی اتمی است که اعلام کرد مواردی بالای استاندارد وجود نداشت.
و البته اگر وجود هم داشت باید در مواقع مختلف سال که باران و ریزگرد داریم مشاهده شود و خوشبختانه در بقیه مواقع سال چیزی مشاهده نشد.
گفت‌و‌گو از سید علیرضا شریفی
منبع: تسنیم
