اجباری شدن معاینه فنی برای خودروهای دیزلی در سطح شهر تهران موجب می‌شود تردد کامیون‌هایی که میزان انتشار ذرات آلاینده از اگزوز آنها بیش از حد استاندارد باشد، به طورکلی و در تمام طول شبانه‌روز ممنوع شود. با این حال مصوبه مذکور یک ایراد جزئی دارد و آن، تعیین نقطه آغاز اجرا از ابتدای آبان‌ماه است. سنجیده‌تر این بود که مصوبه کنترل معاینه فنی خودروهای دیزلی از ابتدای مهرماه همزمان با آغاز سال تحصیلی که حجم انتشار آلاینده‌ها در جو با شیب زیادی افزایش پیدا می‌کند، اجرا شود. اما در عین حال این تصمیم جدید یک حرکت رو به جلو برای کنترل آلودگی هوا است. به گزارش «دنیای اقتصاد»، تا پیش از مصوبه اخیر کارگروه کاهش آلودگی هوای استان تهران درباره اجباری شدن معاینه فنی خودروهای دیزلی در محدوده پایتخت، هیچ اهتمامی برای کنترل تردد کامیون‌های آلاینده هوا وجود نداشت و اگرچه خطوط معاینه فنی ویژه خودروهای سنگین در کشور فعال است، اما ساز و کار جدی برای پیگرد ترافیکی این خودروها وجود نداشت.
اقدام اخیر برای کنترل آلودگی هوای خودروهای دیزلی یک حرکت رو به جلو محسوب می‌شود؛ به ویژه اینکه همیشه مدیریت آلودگی هوا جزء جدایی‌ناپذیر مدیریت ترافیک بوده و دست‌کم در تهران همواره میان این دو حوزه مدیریتی، جدایی حاکم بوده است. مدیریت آلودگی هوای تهران در سالهای گذشته همواره با فرارسیدن فصول سرد به دلیل عدم دوراندیشی و نیز دچار بودن به نوعی بی‌عملی که به عدم اتخاذ تدابیر پیشگیرانه در برابر آلودگی منجر می‌شد، غافلگیر می‌شد. به بیان دیگر طی سالهای گذشته همواره آلودگی یک گام از تصمیمات مدیریتی جلوتر بود. اما این اتفاق مثبت که امسال به وقوع پیوسته و یک هم‌افزایی حاصل از همکاری مدیریت ترافیک و مدیریت آلودگی هوا را رقم زده است، به برنامه‌ریزی برای جلوگیری از تردد خودروهای آلاینده دیزلی که یکی از دو متهم اصلی آلودگی هوا در کنار موتورسیکلت‌های کاربراتوری به شمار می‌آیند، منجر شده است. ممانعت از تردد کامیون‌های آلاینده که فاقد معاینه فنی باشند، طبق برنامه‌ای که مدیریت آلودگی هوا تنظیم کرده، به شکل کاملا هوشمند توسط عوامل مدیریت ترافیک شهر تهران صورت خواهد گرفت. خودروهای دیزلی (سنگین) در کنار متهم دیگر آلودگی هوا یعنی موتورسیکلت‌ها و نیز اتوبوس‌های فرسوده سرویس ادارات، سمی‌ترین و آسیب‌زاترین ذرات آلاینده هوا یعنی ذرات معلق با قطر کمتر از ۵/ ۲ میکرون (۲.۵ PM) را تولید می‌کنند. برنامه کنترل تردد کامیون‌های حمل بار در تهران به این شکل اجرا خواهد شد که شهرداری با استفاده از سامانه‌های اینترنتی و بدون نیاز به مراجعه فیزیکی، برای این گروه از خودروها «باربرگ» صادر خواهد کرد. باربرگ نوعی مجوز برای تردد کامیون در سطح شهر است که تنها برای کامیون‌هایی صادر خواهد شد که گواهی معاینه فنی داشته باشند. کنترل برخورداری یا عدم برخورداری از باربرگ نیز توسط پلیس راهور تهران بزرگ از طریق دوربین‌های ترافیکی و نیز به شکل فیزیکی توسط عوامل پلیس در تمام طول شبانه‌روز انجام می‌شود. بر این اساس صدور باربرگ به منزله اهرم بازدارنده از تردد خودروهای سنگین آلاینده در تهران ایفای نقش خواهد کرد. عمده کامیون‌های حمل بار، مواد غذایی و نخاله ساختمانی از ساعت ۲۳ تا ۵ بامداد در تهران تردد می‌کنند که همین موضوع موجب می‌شود در ساعات ابتدای صبحگاه شاهد انباشت آلودگی در جو باشیم. از آبان ماه قرار است پلیس این کامیون‌ها را در تور رهگیری قرار داده و برخورداری یا عدم برخورداری از باربرگ را کنترل کند. بر اساس مصوبه استانداری، در صورتی که کامیون حمل بار فاقد باربرگ شناسایی شود، در هر نقطه از شهر متوقف خواهد شد و از ادامه حرکت آن جلوگیری به عمل می‌آید. این مقررات بازدارندگی بیشتری از جریمه نقدی دارد و خود یک اهرم قوی برای مجاب شدن کامیون‌داران به اخذ باربرگ است. افزون بر این، از آبان ماه کامیون‌های حمل مصالح ساختمانی نیز باید از پوشش مناسب استفاده کنند که این تدبیر نیز از انتشار ذرات گرد و غبار در جو که به آلودگی هوا منجر می‌شود، جلوگیری خواهد کرد. نکته جالب‌تر مصوبه مذکور این است که قرار است ورود کامیون‌های بین شهری به تهران ممنوع شود. این موضوع هم توسط دوربین‌های ترافیکی پلیس راهنمایی و رانندگی در مبادی ورودی کنترل خواهد شد. در واقع کامیون‌های فاقد باربرگ صادره از سوی شهرداری، کامیون‌های بین شهری محسوب می‌شوند که مجوز تردد در محدوده شهری را ندارند. از این بابت می‌توان مصوبه جدید را به نوعی «اجرای طرح ترافیک ویژه خودروهای دیزلی» تعبیر کرد. طرح ترافیک عادی برای ساعاتی از شبانه‌روز و صرفا در محدوده مرکزی شهر اجرا می‌شود، در حالی که طرح ترافیک ویژه خودروهای دیزلی در تمام اوقات شبانه‌روز و در کل سطح شهر اجرا خواهد شد و بر اساس آن از تردد خودروهای فاقد معاینه فنی ممانعت به عمل می‌آید. سهم دیزلی‌ها از انتشار آلاینده‌ها مقایسه میان کیفیت هوا در دو سال گذشته نشان می‌دهد سال ۹۶ آلوده‌تر از سال ۹۵ بوده است؛ چراکه میزان انتشار آلاینده اصلی هوای تهران یعنی ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون در سال گذشته، ۲ درصد بیشتر از سال ۹۵ بوده است. سطح استاندارد میانگین سالانه غلظت ذرات معلق کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون در هوای شهر تهران باید ۱۲ میکروگرم بر مترمکعب باشد، این در حالی است که میزان غلظت روزانه این ذره به‌طور میانگین در سال ۹۶ حدود ۳۷/ ۳۲ میکروگرم بر مترمکعب بوده که تقریبا سه برابر استاندارد است. ذرات معلق، اصلی‌ترین و در عین‌حال آسیب‌زاترین آلاینده هوای تهران است که به بافت خونی نفوذ کرده و عامل شیوع سرطان و ناراحتی‌های قلبی به شمار می‌آید. در سال ۹۶ به دلیل غافلگیری مدیریت آلودگی هوا مدارس تهران یک هفته تعطیل شد تا از تردد کودکان و نوجوانان در هوای آلوده که در برابر این ذرات آسیب‌پذیرتر هستند، جلوگیری شود. اکنون اما مدیران ارشد ترافیک و آلودگی قدری زودتر وارد عمل شده‌اند تا از غافلگیری مانند سال گذشته پیشگیری کنند. بر اساس مصوبه اخیر کارگروه کاهش آلودگی هوای استان تهران، رصد یکی از متهمان اصلی آلودگی هوا همزمان با شروع فصل آلودگی (نیمه دوم سال) کلید می‌خورد. ۸۶ هزار کامیون حمل بار در تهران وجود دارد و به‌طور میانگین روزانه ۲۵ هزار کامیون از این تعداد در حال تردد در سطح شهر هستند. کامیون‌های حمل بار عامل انتشار حدود ۲۳ درصد از ذرات معلق کوچک‌تر از ۵/ ۲ میکرون که توسط منابع متحرک (خودروها و موتورسیکلت‌ها) تولید می‌شود، هستند. این در حالی است که سهم کل منابع متحرک از انتشار این آلاینده، ۷۰ درصد است. تصور غلط اما رایج این است که چون تعداد خودروهای سواری پلاک تهران بیشتر از کامیون‌ها است، سهم آنها در انتشار آلاینده‌ها نیز بیشتر است. این در حالی است که سهم بیش از ۴ میلیون خودروی سواری پلاک تهران از انتشار ریزذرات معلق، ۲ درصد است. پس از کامیون، اتوبوس‌های سرویس ادارات با ۱۸ درصد، اتوبوس‌های شرکت واحد با ۱۲ درصد و مینی‌بوس‌ها با ۴ درصد، در رتبه‌های بعدی سهم از انتشار ریزذرات معلق در هوا قرار دارند. به این ترتیب به‌رغم اینکه تعداد خودروهای دیزلی یک‌پنجاهم خودروهای سواری در تهران است، ۱۰ برابر خودروهای شخصی آلاینده در هوا منتشر می‌کنند و از این بابت پیگرد ترافیکی آنها و کنترل سلامت آنها که ارتباط مستقیم با میزان آلاینده منتشر شده در هوا دارد، اولویتی بود که در سالهای گذشته مغفول مانده بود. با این همه متهم دوم آلودگی هوای تهران یعنی موتورسیکلت‌های کاربراتوری و البته اتوبوس‌های سرویس ادارات که از تور نظارتی شهرداری خارج هستند، همچنان در حیاط خلوت دولت و شهرداری، آزادانه در سطح شهر تردد می‌کنند. تعداد اتوبوس‌های سرویس ادارات در تهران حدود ۴ هزار و ۸۰۰ دستگاه و تعداد اتوبوس‌های شرکت واحد نیز ۸ هزار و ۲۰۰ دستگاه است. در حال حاضر بیش از نیمی از اتوبوس‌های شرکت واحد گواهی معاینه فنی دریافت کرده‌اند و طبق برنامه‌ریزی معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران، قرار است بقیه این اتوبوس‌ها تا پیش از آغاز سال تحصیلی جدید نسبت به دریافت این گواهی اقدام کنند. این اتوبوس‌ها که در کنار کامیون‌ها و به‌طور کلی عموم خودروهای دیزلی، عامل اصلی انتشار کربن سیاه در تهران به شمار می‌آیند، نیازمند نصب فیلتر دوده هستند اما بی‌تدبیری در تخصیص بودجه در شهرداری تهران موجب شده این برنامه صورت عملیاتی پیدا نکند. اگر همین امسال بودجه ساخت و توسعه شبکه بزرگراهی صفر می‌شد، اعتبار لازم برای نصب فیلتر دوده روی تمام اتوبوس‌های شهری به سادگی قابل تامین بود اما چنین تدبیری اتخاذ نشد. با این حال دست‌کم در سطح مصوبات، عزمی برای کنترل انتشار کربن سیاه توسط اتوبوس‌های شرکت واحد وجود دارد، اما هیچ کنترلی روی سرویس ادارات وجود ندارد. بسیاری از اتوبوس‌های بین شهری با رسیدن به سن فرسودگی وارد حریم شهرها شده و به‌عنوان سرویس ادارات به کار گرفته می‌شوند و از این بابت، سرویس ادارات به یکی از عوامل اصلی انتشار آلاینده‌ها در هوا تبدیل شده‌اند. از سوی دیگر خودروهای دیزلی نقش اصلی در تولید اکسیدهای نیتروژن دارند که یکی از آلاینده‌های گازی هوا هستند و در ایجاد آلاینده ازن نیز نقش دارند. اکسیدهای نیتروژن (اعم از NO۲ و…) بر عملکرد سیستم تنفسی شهروندان اثر سوء گذاشته و علاوه بر اینکه عامل بیماری‌های تنفسی همچون آسم و برونشیت هستند، مشکلات قلبی را نیز تشدید می‌کنند. در حالی که سهم سواری‌ها از تولید ذرات معلق در هوا، سالانه ۱۱۰ تن است، این میزان برای خودروهای دیزلی ۱۹۰۰ تن در سال است. همچنین تردد خودروهای دیزلی در تهران موجب تولید سالانه ۷ هزار و ۴۰۰ تن اکسیدهای نیتروژن در هوا می‌شود و سهم خودروهای سواری نیز از انتشار این آلاینده، سالانه حدود ۱۳ هزار تن است.
