سفرنامه‌های زیادی از گردشگران خارجی که در روزگاران قدیم به طهران سفر کرده‌اند، باقی مانده که همگی در وصف زیبایی و آرامش طهران گفته‌اند، اما قطعا اگر این روزها همان گردشگران به میدان هفت‌تیر، انقلاب یا خیابان سهروردی و حتی بزرگراه مدرس بروند، حتما تکه‌ای پنبه هم برای در امان ماندن از آلودگی صوتی تهران امروز همراهشان می‌برند.ما بیشتر، آنچه را که می‌بینیم مشکل به حساب می‌آوریم؛ مثل آلودگی هوا که وقتی آسمان این ابرشهر تیره و تار می‌شود، نگران‌مان می‌کند، در صورتی که بسیاری از مشکلات این شهر بزرگ به چشم نمی‌آید و تنها باید به کمک حس شنوایی ردپای آن‌ها را دنبال کرد. اگرتا دیروز آلودگی هوا دغدغه مدیران شهری پایتخت بود، امروز آلودگی صوتی هم به فهرست دغدغه‌های آن‌ها اضافه شده و همه به‌دنبال راه‌حلی برای این مشکل می‌گردند.
همان قدر که آلودگی هوا می‌تواند روی زندگی افراد تأثیر بگذارد و باعث به خطر افتادن سلامتی شود، آلودگی صوتی هم زندگی را دچار اختلالاتی می‌کند. تصور ما همیشه از این نوع آلودگی، صدا‌های گوشخراش و بلندی است که زندگی آدم را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد در حالی که گاهی کامپیوترتان هم با آن صدای ظریف در اتاق شما آلودگی صوتی ایجاد می‌کند. گاهی به صدای جارو برقی یا همزن برقی هم عادت می‌کنیم. بله، عادت می‌کنیم؛ این اتفاقی است که دقیقا برای ما پیش می‌آید. معمولا گوش آدم‌ها در درازمدت نسبت به انواع آلودگی صوتی عادت می‌کند، اما عادت‌کردن دلیل بر وجود نداشتن آن نیست. روایت‌هایی که در ادامه می‌خوانید، حکایت‌هایی است از وجود همین معضل شهری که ما هر روز با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم.
روایت اول
در معرض انواع آلودگی
در خیابان منتظر ایستاده‌ام تا تاکسی بگیرم. نسیم ملایمی هم در حال وزیدن است. خدا را شکر می‌کنم که همین نسیم وجود دارد و مقداری از آلودگی هوای تهران را جابه‌جا می‌کند. صدای همهمه عابران و خودروها، فضا را پر کرده است. دیگر مثل رانندگانی که تا توان دارند و دست‌شان یاری می‌کند، بوق را فشار می‌دهند به شنیدن صدای بوق‌های ممتد و کش‌دار عادت کرده‌ام. در این مدتی که منتظر تاکسی هستم، یاد مصاحبه‌ای می‌افتم که با متخصصان مغز و اعصاب درباره آلودگی صوتی انجام داده‌ام.
ناخودآگاه بیماری‌هایی که انسان به‌خاطر آلودگی صوتی ممکن است گرفتارش شود را در ذهنم مرور می‌کنم؛ ضعف اعصاب، استرس، اضطراب، انقباض عروق، ناشنوایی و… دکتر علی محب‌نیا، متخصص مغز و اعصاب در این خصوص می‌گوید: «یکی از بزرگ‌ترین عوامل ایجاد‌کننده اضطراب در افراد سر و صداست. مواجهه زیاد با تراز صدای بالا، باعث ایجاد عصبانیت و تحریک فرد می‌شود. اعتقاد پزشکان بر این است که سرو صدا یکی از عوامل مستقیم بیماری‌های روحی است. درضمن شاید سرعت یا شدت پیشرفت یک ناهنجاری روحی را بیشتر کند». با خودم می‌گویم کافی است فقط در تهران قدمی بزنی تا خودت را در معرض انواع آلودگی‌قرار بدهی؛ چه آلودگی‌هایی که با چشم دیده می‌شوند و چه آن‌هایی که پنهانند.
روایت دوم
شورا؛ پیگیر آلودگی صوتی
گفتم که آلودگی صوتی به چشم نمی‌آید. این مهم‌ترین دلیل برای توجه کمتر به این معضل جدی است. ما وقتی با مشکلی رو‌به‌رو می‌شویم که به چشم می‌آید و آزارمان می‌دهد، به تکاپو می‌افتیم تا هر طور شده، شرایط را برای زندگی بهبود بخشیم. برای نمونه، هیچ کدام از ما تاب دیدن کیسه زباله‌های تلنبار شده را سر کوچه‌مان نداریم یا اگر برف و باران معابر شهری را بند بیاورد، زمین و زمان را به هم می‌دوزیم که هرطور شده و در کمترین زمان ممکن این مشکل برطرف شود. اما مشکل جدی آلودگی صوتی پایتخت‌نشینان برخلاف آلودگی هوای تهران به چشم نمی‌آید در صورتی که در تراز بالایی ما را تهدید می‌کند. اما از آنجا که قابل دیدن نیست کمتر شخصی پیدا می‌شود که نسبت به آن اعتراض کند.
اما این دلیل نمی‌شود که مسئولان شهری هم نسبت به این معضل بی‌تفاوت باشند. ناهید خداکرمی، عضو شورای شهر در‌خصوص وضعیت آلودگی صوتی در پایتخت می‌گوید: «برای کمیسیون سلامت شورا، ۶ کارگروه تعریف کرده‌ایم که یکی از آن‌ها آلودگی‌های ناشی از ترافیک است که یکی از زیرمجموعه‌های این کمیته آلودگی صوتی است. مسئله آلودگی صوتی موضوعی بسیار جدی است، به همین دلیل در کمیته به‌عنوان سلامت روان نیز این موضوع را پیگیری می‌کنیم. بنابراین شورا، آلودگی صوتی پایتخت را در دو حوزه دنبال خواهد کرد».
روایت سوم
تابلویی که انگار دیده نمی‌شود
مثل اینکه برای بعضی‌ها هیچ چیزی در این دنیا لذت‌بخش‌تر از بوق‌زدن جلوی بیمارستان نیست! به خصوص اینکه آن بیمارستان پر از بیمارانی باشد که به‌شدت نیازمند آرامش و استراحت هستند!
معمولا جلوی بسیاری از بیمارستان‌ها و مراکز درمانی شلوغ است و گاه ترافیک روان نیست. به‌همین دلیل برخی از رانندگان بدون توجه به اینکه در نزدیکی آن‌ها بیمارستان قرار دارد و بدون توجه به تابلوی «بوق‌زدن ممنوع» به‌خاطر یک اختلال کوچک ترافیکی دست‌شان را می‌گذارند روی بوق و این پیوند نامبارک گویا باید نزدیک به یک‌دقیقه طول بکشد. درست است که حق با شماست، اما نزدیک بیمارستان به‌خاطر آرامش بیماران از حق‌تان گذشت کنید.
در کنار این موضوع، نکته جالب دیگری هم وجود دارد. جعفر رمضانعلی‌پور، یکی از رانندگان تاکسی تهران می‌گوید: «متأسفانه برخی از همکاران من هم عادت به بوق‌زدن برای سوارکردن مسافر دارند. آن‌ها این کار را نزدیک بیمارستان و در محل‌های نصب تابلوی بوق‌زدن ممنوع هم انجام می‌دهند. من خودم سعی می‌کنم که عادت کنم از چراغ نور بالا به‌جای بوق استفاده کنم. مطمئن باشید اگر مسافر بخواهد سوار شود، با این کار هم سوار تاکسی خواهد شد». به هر حال تابلوی بوق‌زدن ممنوع یکی از مظلوم‌ترین تابلو‌های راهنمایی و رانندگی است که انگار دیده نمی‌شود.
روایت چهارم
مجلس هم‌صدای آلودگی را شنید
همین چند ماه پیش بود که نمایندگان مجلس شورای اسلامی هم در جریان بررسی لایحه هوای پاک، جریمه جدید ایجاد آلودگی صوتی را اعلام کردند. براساس ماده ۲۹ این لایحه، ایجاد هرگونه آلودگی صوتی توسط منابع ثابت و متحرک، ممنوع است و در مورد منابع ثابت، متخلف به پرداخت جریمه نقدی از ۱۰ تا ۲۰ میلیون‌ریال محکوم می‌شود. در تبصره یک این ماده آمده است که نیروی انتظامی مکلف است راننده وسایل نقلیه موتوری را برای بار اول ملزم به جریمه نقدی معادل یک میلیون‌ریال، برای بار دوم، دو برابر جریمه مذکور و در صورت تکرار بیش از دوبار به جریمه نقدی معادل ۳ میلیون ریال محکوم کند.
علی شریفی، رئیس مرکز اطلاع‌رسانی پلیس راهور تهران بزرگ می‌گوید: «بر اساس قانون، تمامی وسایل نقلیه درصورت تولید صدای نامتعارف یا ناهنجار و ایجاد آلودگی صوتی، جریمه خواهند شد. به‌عنوان مثال ایجاد صدای نامتعارف از لوله اگزوز و نصب سیستم‌های صوتی قوی با صدای بلند روی خودرو جزو این مصادیق محسوب شده و پلیس با آن‌ها برخورد می‌کند».
روایت پنجم
چه کنیم با این آلودگی صوتی؟
بهتر است بدانید که بعد از تهران، شهر‌های مشهد و اصفهان به ترتیب مقام‌های دوم و سوم را از نظر آلودگی صوتی به خود اختصاص داده‌اند. اگر شهرنشینان از خطراتی که آلودگی صوتی آن‌ها را تهدید می‌کند بیشتر باخبر شوند، شاید عطای شهرنشینی را به لقایش ببخشند و شهر‌های کوچک را برای زندگی انتخاب کنند. اما آیا واقعا چاره‌ای به غیر از این وجود ندارد؟ ناهید خداکرمی، عضو شورای شهر در این باره می‌گوید: «از کارشناسان مختلف دعوت کرده‌ایم تا به‌طور دقیق تمامی ابعاد این مسئله را بررسی کنند. متأسفانه برنامه‌های توسعه‌ای تهران، خودرو محور بوده و اتومبیل‌ها یکی از منابع اصلی تولید آلودگی صوتی هستند.
باید به‌طور تدریجی محدوده تهران را برای تردد خودروها محدودتر و فضا را برای عابران پیاده آزاد کنیم. باید به‌دنبال توسعه حمل‌ونقل پاک از جمله دوچرخه یا وسایل حمل‌ونقل برقی، تراموا و… باشیم». او مقصر اصلی آلودگی صوتی پایتخت را خودروها معرفی می‌کند و می‌گوید: «باید شهروندان نیز در کاهش این نوع آلودگی‌ها با مدیریت شهری همراهی کنند و وسایل نقلیه پرسر و صدا مانند موتورسیکلت‌ها به‌تدریج جای خود را به موتورسیکلت‌های برقی دهند». فعلا باید دل خوش کرد به همین کار‌هایی که دارد انجام می‌شود و کار‌هایی که خود مردم می‌توانند درباره ترافیک و حاشیه‌های پررنگی، چون آلودگی صوتی، انجام بدهند.
روایت ششم
صدایی که پرندگان را فراری داده
کارشناسان می‌گویند که میان وسایل نقلیه، موتور‌ها در بحث آلودگی صوتی مثل همیشه متهم ردیف اول هستند. اصلا نمی‌دانیم چرا هر کدام از مشکلات پایتخت را که ریشه‌یابی می‌کنیم، یک بخش آن به موتور‌ها برمی‌گردد. فکر می‌کنید این بیش از ۳ میلیون موتورسیکلت چه بلایی سر تهران آورده‌اند؟ شاید شما هم وقتی نگاهتان به چنار‌های خیابان‌های پایتخت می‌افتد با خودتان می‌گویید، پس این کلاغ‌های سمج چنار‌های تهران کجا رفته‌اند و چرا دیگر قارقارشان در هیاهوی ماشین‌ها به گوشمان نمی‌رسد؟
جواب سؤال شما را اسماعیل کهرم، یکی از مشهورترین کارشناسان محیط‌زیست بهتر از هر کسی می‌دهد. او نخستین کسی بود که زنگ هشدار را به صدا درآورد و در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها به نکته جالبی اشاره کرد که کم‌کم داشت در تهران به فراموشی سپرده می‌شد.
او خبر خوبی برای علاقه‌مندان محیط‌زیست نداشت؛ «با افزایش تعداد موتور در پایتخت، آلودگی صوتی افزایش یافته و بیش از ۸۰ درصد پرندگان با افزایش آلودگی هوا و آلودگی صوتی، تهران را ترک کرده‌اند. بر اساس تحقیقات انجام شده در هیچ دوره‌ای از تاریخ تهران شمار پرندگان موجود در تهران به این اندازه کم نبوده است»؛ و این همان بحرانی است که کارشناسان شهری هم این روزها به آن اشاره می‌کنند. انگار همه چیز حکایت از این می‌کند که اگر مراقب صدا‌های بالای ۵۵دسی‌بل نباشیم، به‌زودی گوش‌هایمان به وزوز خواهد افتاد.
تابلو‌هایی که هشدار می‌دهند
شاید تا به حال تابلو‌های سنجش آلودگی صوتی را در برخی از خیابان‌های پایتخت دیده باشید. این تابلو‌ها حدود یک دهه است که مهمان پایتخت شده‌اند تا به ما هشدار دهند که چقدر صدا در شهرمان تولید می‌کنیم. در تابلو‌های آلودگی صوتی بر خلاف آلودگی هوا که میانگین هوای نقاط مختلف شهر را نشان می‌دهند، صدای یک نقطه در یک لحظه بیان می‌شود. میانگین آلودگی صوتی شهر تهران در یک بازه طولانی مسئله‌ای نیست که به درد مردم بخورد؛ چون سر و صدا همیشه در منطقه‌ای بیشتر بوده و در منطقه‌ای کمتر.
در این حالت است که میانگین آن برای مردم اهمیتی ندارد. اصلاً چه فرقی می‌کند که میانگین آلودگی صوتی در کل تهران فلان مقدار باشد؟ در حال حاضر عامل سنجش آلودگی صوتی در داخل تابلو‌ها قرار داده شده است و به صورت نقطه‌ای عمل می‌کند. اینکه به صورت نقطه‌ای عمل می‌کند، به این معنی است که فقط یک نقطه از شهر را مورد بررسی قرار می‌دهد.
بعد از اندازه‌گیری، این اطلاعات به صورت هوشمند روی تابلو به نمایش درمی‌آیند. در حال حاضر حدود ۴۵ ایستگاه برای سنجش آلودگی صوتی در سطح تهران داریم. در اندازه‌گیری آلودگی صوتی تراز صدای دو خیابان که کاملا در مجاورت یکدیگر قرار گرفته‌اند، به‌دلیل نوع ترافیک و ساختمان‌ها کاملا با هم متفاوت است.
این یکی از دلایل اصلی است که باعث می‌شود این موضوع به صورت منطقه‌ای یا نقطه‌ای بررسی شود. چیزی که در تابلو‌های آلودگی صوتی نشان داده می‌شود، دو گزینه است؛ یکی آلودگی صوتی در همان لحظه که با بوق زدن شما تغییر نمودار را در همان لحظه نشان می‌دهد و دیگری میانگین آلودگی صوتی در یک ساعت گذشته آن محل. وجود این تابلو‌ها هم مثل تابلو‌های آلودگی هوا صرفا جهت پیشگیری است. هرقدر که به سلامتی اهمیت می‌دهید به همان میزان هم باید کمتر سر و صدا ایجاد کنید. این‌ها هر کدام می‌تواند سبک زندگی شما را تغییر دهد که با تولید کمترین میزان آلودگی صوتی زندگی آرامی را برای خود رقم بزنید.
پر سر و صدا‌ترین شهر‌های جهان
رده‌بندی پرسروصداترین شهر‌های جهان دائما در حال تغییر است. آمار‌های زیادی در این خصوص منتشر شده است که خیلی با هم تطابق ندارد. اما بسیاری از آمار‌ها نشان می‌دهند که بمبئی، بانکوک، توکیو و نیویورک به‌عنوان پر سر و صدا‌ترین شهر‌های جهان شناخته می‌شوند. این شهر‌ها همگی حدود ۱۰۰ دسی‌بل صدا دارند و بیشترین صدای تولیدی‌شان هم برمی‌گردد به وسایل حمل‌ونقل گوناگون که در معابر این شهر‌ها تردد می‌کنند.
جمعیت بالا در این شهر‌ها و ازدیاد خودروهای شخصی و همچنین سامانه‌های عمومی باعث شده که آلودگی صوتی به حداکثر ممکن خود برسد. با این حال برنامه‌ها و طرح‌های بسیاری برای مقابله با این معضل وجود داشته و دارد. مسئولان این شهر‌ها تلاش می‌کنند که تا جای ممکن این بحران را مهار کنند.
تاریخ تولد آلودگی صوتی
در دهه ۷۰ میلادی مسئولان و کارشناسان در دنیا به پدیده شومی به نام آلودگی صوتی پی بردند! تا آن زمان هیچ‌کس به این موضوع به دید یک بحران و خطر نگاه نمی‌کرد و هیچ‌گاه آلودگی صوتی را در زمره آلودگی‌های زیست‌محیطی به‌حساب نمی‌آورد. در کانادا و اروپا برخی مؤسسات و سازمان‌های مردم‌نهاد وجود داشتند که نسبت به آلودگی صوتی موضع گرفتند و از آن به‌عنوان یک معضل بزرگ نام بردند.
در سال ۱۹۷۵ در آمریکا کم‌کم به این موضوع اهمیت داده شد و تحقیقاتی به‌عمل آمد. رفته‌رفته قوانین و مقرراتی برای مبارزه با آلودگی صوتی وضع شد و خودروسازان به سمت ساخت موتور‌هایی با تولید صدای پایین رفتند. طبق آمار‌های ارائه شده، بیش از ۱۷۰میلیون نفر از شهروندان اروپایی در معرض آلودگی صوتی قرار دارند.
راه‌های مبارزه با صدا در دنیا
این طور نیست که همه مدیران زیست‌محیطی دنیا دست روی دست گذاشته باشند تا معضلی به‌نام آلودگی صوتی تبدیل به بحران شود. سازمان بهداشت جهانی (WHO) آلودگی صوتی را یک تهدید فوق‌العاده جدی برای سلامت انسان می‌داند. این آلودگی خاص به‌دلیل تنوع و پراکندگی‌ای که دارد یکی از خطرناک‌ترین آلودگی‌ها شناخته شده است. در برخی از شهر‌های جهان راه‌های مبارزه با آلودگی‌های صوتی ناشی از وسایل نقلیه به کار گرفته شده است.
به‌عنوان نمونه در شهر ملبورن استرالیا در برخی نقاط از بزرگراه‌ها سقف‌هایی وجود دارد که بدنه‌ای فلزی مشبک دارد و نوعی طلق نیز در آن به‌کار رفته است. البته این کار پرهزینه است و فقط در قسمت‌هایی که لازم بوده چنین سقف‌هایی کارگذاشته شده است.
